Heel veel Hella Haasse dit weekend in de dagbladen. Geen wonder, bij het overlijden van deze ‘grande dame’ van de literatuur past een gedegen terugblik.

In mijn kast staat een hele reeks salamanderpockets van Haasse, niet al te dikke boeken die toch lastiger te lezen zijn dan je zou denken. Behalve een boeiend verhaal bieden ze ook altijd overpeinzingen over het waarnemen en het spel tussen fantasie en werkelijkheid. Makkelijker te lezen is de dikke, bijna documentaire-achtige brievenroman Mevrouw Bentinck of Onverenigbaarheid van karakters, een van mijn lievelingsboeken.

Van Emlandt = vader Haasse

W.H.van Eemlandt 1888 - 1956

Al jaren neem ik bij verschillende verhuizingen een onooglijk pocketboekje mee dat ik ooit in de jaren zestig op een rommelmarkt heb gekocht voor 1,75.  Het gaat om De vijfde trede geschreven door W.H van Eemlandt. Ik meende dat het om een ‘gewone’ detective ging van een wat ouderwetse Nederlandse schrijver. Ik houd wel van die ouderwetse Nederlandse detectives: Havank, Joop van den Broek en – tot mijn verbazing – ook quizmaster Theo Eerdmans, die schreef met Telefoon uit Maastricht een knappe en vermakelijke thriller.  De vijfde trede stamt uit 1953,  de kaft van mijn tweede druk uit 1960, in de Antilope-reeks van uitgever Het Wereldvenster uit Baarn, is beduimeld, de cover rommelig en onaantrekkelijk. Toch is het in veel opzichten een opmerkelijk boek.

W.H. van Eemlandt is het pseudoniem van W.H. Haasse, de vader van schrijfster Hella Haasse. Terug uit Indië en na zijn pensionering is hij begonnen aan een reeks ‘romans policiers’ zoals dat toen nog heette. Tussen 1953 en 1956 verschenen er maar liefst 14 boeken van zijn hand, met in de hoofdrol een Amsterdamse Commissaris Van Houthem. Een van deze boeken werd in 1962 verfilmd onder de titel Rififi in Amsterdam met o.a. Willy Alberti en Anton Geesink in de hoofdrollen.

De voltooiing van het werk

De vijfde trede is echter nooit afgemaakt door Van Eemlandt. In de Verantwoording schrijft dochter Hella Haasse hoe lastig het was om een onvoltooid manuscript af te maken. Zij had alleen maar de gegevens uit het deel dat al klaar was, geen aantekeningen of schets van hoe het verder moest. Zij kiest er niet voor om in de trant van haar vader te schrijven maar volgt haar eigen weg. De cesuur is duidelijk aangegeven. Op bladzijde 102 eindigt het door Van Eemlandt geschreven merkwaardige verhaal en begint een zeer lange brief van wel honderd bladzijden, gericht aan de commissaris. De toon wordt anders, de invalshoek verschuift. Veel raadsels worden opgelost en voor de geheimzinnige moord uit het eerste deel wordt een verrassende dader aangewezen die het wel moet hebben gedaan.

Graf van de ouders van Hella Haasse in Baarn

Het verhaal van De vijfde trede speelt zich af in een groot warenhuis aan de Kalverstraat. De filiaalleider is een wat labiele man, die nog verder in de war raakt door de aanwezigheid van een stel vreemde etalagepoppen die hem op de een of andere manier lijken te beïnvloeden. In zijn dagboeken legt deze Paul zijn ervaringen vast. Dan wordt de nachtwaker van het warenhuis met een mes doodgestoken en de politie verdenkt Paul ervan de moord te hebben gepleegd. Hij wordt waanzinnig en pleegt niet veel later zelfmoord. Commissaris Van Houthem heeft heel weinig aanknopingspunten om de waarheid te achterhalen, maar nu de belangrijkste verdachte is overleden wordt de zaak, tot zijn ongenoegen, afgesloten.

Hella Haasse aan het werk

Dan volgt de lange brief, die dus door Hella Haasse is geschreven en die de oplossing brengt. Geen eenvoudige en zeker geen voordehand liggende oplossing. Er is door anderen een ingenieus spel gespeeld met de eerder genoemde Paul, dat te maken heeft met occultisme, de net voorbije oorlog en de mogelijkheid om mensen te manipuleren. In de rol van Ada, de zuster van Paul, ontrafelt Hella Haasse de losse eindjes uit het eerste deel, maar voegt er ook duistere figuren aan toe die een belangrijke rol hebben gespeeld in het verleden van Paul. Thema’s als waarnemen, het kennen en juist niet kennen van de waarheid komen aan bod en die spelen in de latere romans van Hella Haasse ook een rol.

In dit laatste deel van deze thriller, door haar vader is opgezet, leren we Hella Haasse kennen als een vaardig en intelligente schrijfster.  Ze creëert personages en intriges rond belangrijke thema’s, zoals ze dat in al haar romans zal blijven doen. Haar naam staat niet op de omslag van De vijfde trede, maar dit tweede deel uit het boekje van haar vader hoort ontegenzeggelijk ook bij haar indrukwekkende oeuvre en mag zeker niet worden overgeslagen.