Nog begin jaren negentig stond het heel vaak op de boekenlijsten van de vwo’ers, een lekker, niet te dik, spannend boek, een beetje vreemd, maar echte literatuur waar je over kon nadenken, dat leidde tot heftige debatten. Want was die Joachim Stiller eigenlijk Jezus Christus? Bestond Joachim Stiller misschien alleen inde fantasie van Freek Groenevelt of was het toch een echte, historische figuur?

Hubert Lamp (1920-2006) schreef een aantal ‘magisch-realistische’ romans, een stroming waarbij onverklaarbare zaken worden gekoppeld aan een verder realistisch verhaal. Op zich was dat niet nieuw. Vestdijk, Bordewijk en Belcampo hadden dat al in de jaren dertig toegepast. Ook in Frankrijk, Duitsland en Amerika boeiden schrijvers al vanaf het eind van de 19^e eeuw op die manier hun lezers.

De komst van Joachim Stiller uit 1960 kende een enorm succes. Meer dan veertig drukken in het Nederlands taalgebied, heel veel vertalingen en een verfilming in 1976 door Harry Kümel. Wat maakte het verhaal zo boeiend?

uit de film van Hary Kümel 1976

De komst van Joachim Stiller is het verhaal van journalist Freek Groeneveld. Een zeer realistisch verhaal over de stad Antwerpen, over de ontluikende liefde van Freek voor Simone. Maar langzaam gebeuren er ongewone dingen. Zo wordt de straat opengebroken, klaarblijkelijk zonder plan, zonder doel. Navraag bij de wethouder leert dat er op het stadhuis niets van bekend is. Telkens duikt de naam Joachim Stiller op. Deze heeft tientallen jaren geleden en brief geschreven aan Freek die nu pas arriveert waarin ‘ongekende gebeurtenissen’ worden aangekondigd. In een oud boek ziet hij een prent van de apocalyps met commentaar van een theoloog uit Augsburg: ene Joachim Stiller. Stiller bemoeit zich met de relatie tussen Freek en Simone. Er trekt een circus door de stad: Circus Stiller. In een droom herinnert Freek zich een stervende Amerikaanse soldaat uit de Tweede Wereldoorlog en zijn naam was… Joachim Stiller. Het boek eindigt in een climax. Stiller kondigt per brief aan dat hij Freek en andere ingewijden zal ontmoeten, bij het Zuiderstation. Op het afgesproken moment komt de soldaat uit WOII op Freek af, maar net voordat deze hem een hand kan geven wordt Stiller overreden. Het verwondert de lezer dan niet meer dat het opgebaarde lichaam van de soldaat na drie dagen uit het mortuarium is verdwenen.

Hubert Lampo hield zich bezig met veel mythen: de graal-mythe, het Orpheus verhaal; hij was geïmponeerd door de raadsels rond Stonehenge, het was de tijd dat een boek als ‘Waren de Goden kosmonauten’ van Von Däniken een miljoenen oplage beleefde. Hubert Lampo schreef het juiste boek op de juiste tijd.

Er kwam later steeds meer kritiek op het werk van Lampo, zowel op de literaire waarde als het inspelen op vage theorieën over het collectieve onbewuste en de symboliek van het christendom. Wie het boek nu leest, kan zich bijna niet meer voorstellen dat zoveel slimme scholieren zich mee lieten voeren door de fantasie van deze schrijver. Maar het maakt me nieuwsgierig: welke boeken die nu veel gelezen worden zijn we over vijfentwintig jaar vergeten?

Mooi fotoproject ‘Joachim Stiller in Antwerpen’, Nico Brons http://www.nicobrons.nl/blog/154-stiller-academie