Het regent zacht op vrijdagochtend als ik met de tram op weg ga naar de Joodse begraafplaats Weissensee in het verre Pankov. Langs de hoofdweg veel lelijke flatgebouwen, goedkope winkels en volkstuintjes. Een klein bordje wijst me de weg, ik zie in de verte meer mensen lopen met paraplu’s. Maar die komen voor een begrafenis bij een katholieke kerk, ik moet een stukje terug en dan sta ik inderdaad voor het gebouw van de Joodse begraafplaats, in gele baksteen.
Het is er stil, het informatiecentrum is gesloten en ook het winkeltje is dicht. Vrijdag, sabbat bedenk ik achteraf. Mannen wordt gevraagd hun hoofd te bedekken op deze begraafplaats. In een mandje liggen onder een steen een paar keppeltjes en voor het eerst van mijn leven draag ik deze kruinbedekking.

Als eerste valt op hoe groot het er is. Lange paden voeren door een moeraswoud, overal grafzerken, dicht op elkaar. Zo ver als je kunt kijken. Het zijn eenvoudige stenen, de namen die er ooit in hebben gestaan zijn nauwelijks leesbaar. Klimop en jonge berkenbomen groeien tussen de stenen waarvan enkele zijn omgevallen.

Toen de Joodse begraafplaats aan de Schönhauserallee te klein werd, heeft de Joodse gemeente rond 1870 dit enorme stuk grond aangekocht en ingericht als begraafplaats. Lans de hoge muur rechts staan in een lang rij de paalgraven en mausolea van rijke families. Ik herken enkele namen: Wertheim, Caspary. Veel zwart en rood marmer, veel zuilen, kapitelen en timpanen. Soms vervallen, ingestort. Hier en daar wordt aan herstel gewerkt, maar vandaag natuurlijk niet. Nog steeds loop ik helemaal alleen langs al die grafstenen, langs al dat verdriet.
Dicht bij de gedenkhal zijn ook graven uit deze tijd te zien. Nog steeds zijn er Joodse Berlijners die juist hier begraven willen worden.

Voor het hoofdgebouw ligt een eenvoudig monument voor alle slachtoffers van de holocaust. Simpele stenen met erop de namen van de vernietigingskampen. Bezoekers hebben er steentjes opgelegd als teken van rouw.
Uit het grint voor het gebouw zoek ik een mooie blauwe steen en leg die er bij.

Opeens bedenk ik me dat ik in Amsterdam nog nooit naar een Joodse begraafplaats ben geweest. Die staan niet in de toeristische folders. Zijn ze dan niet de moeite waard?
Uit de trein zie ik regelmatig de begraafplaats in Diemen, doorsneden door een spoorlijn en een weg. In het Flevopark zijn nog enkele graven te vinden van de Joodse begraafplaats Zeeburg. Iets verder weg, de Amsterdamse doden werden per boot vervoerd, zijn begraafplaatsen te vinden in Muiderberg en Ouderkerk aan de Amstel. Toch eens gaan kijken.

Joodse begraafplaats Weissensee in Berlijn-Pankov: Herbert-Baum Strasse 45, per tram  bereikbaar vanaf de Alexanderplatz.