Met mijn leesgroep besprak ik afgelopen donderdag Een vlucht regenwulpen van Maarten ’t Hart. Opnieuw las ik deze roman  -beslist geen meesterwerk – en zat weer helemaal in de bijbelse vergelijkingen, de druk van een protestantse opvoeding en de taal van Maarten ’t Hart. Al in zijn motto – een vraag uit de catechismusles – staat het woord mitsgaders . “De almachtige en alomtegenwoordige kracht Gods, door welke Hij hemel en aarde, mitsgaders alle schepselen  …  met zijn hand nog onderhoudt …”

Dat woord mitsgaders had ik heel lang niet meer gehoord. Ik dacht meteen aan Tolkien, aan de Edda, aan Oud-Nederlands. Ergens kwam het me wel bekend voor, maar moest toch opzoeken wat het ook alweer betekent. Het is inderdaad een heel oud Nederlands woord en staat voor: ‘en ook’, ‘bovendien’ – een nevenschikkend voegwoord voor de kenners. Volgens de etymologen is het afkomstig van met gader, ‘gader’ is een oude vorm die zoiets betekent als samen. Mitsgaders = ‘met samen’ dus.  ‘te gader’ is een oude vorm die betekent ‘samen met’ nog herkenbaar in het Engels: together.

Mitsgaders doet ouderwets aan en komt dan ook vooral voor in bijbelse en juridische teksten. De gebruikers willen met het gebruik van zo’n mooi ouderwets woord hun teksten gewichtig maken, laten zien dat ze niet van de straat zijn.

De Schoolmeester (Gerrit van der Linden) gebruikte het woord in ironische zin in zijn bekende gedicht De Leeuw, in het laatste couplet:
Gouden leeuwen en leeuwen van hout,
Mitsgaders de Hollandsche, worden heel oud;
Men ziet ze nog wel op uithangborden en schilden, doch zeldzaam in ’t woud.
Komt ooit de ware leeuw rechtstreeks op u aan,
Dan is ’t beste om maar regelrecht uit den weg te gaan.
Doch niet als hij opgezet of dood is,
Daar er in dat geval volstrekt geen nood is.

W.F. Hermans gebruikte de eerste regel in de titel voor een essaybundel (1979) die ik wel in de kast heb staan, maar nooit heb gelezen. Als ik tijd heb ga ik dat nog eens doen.
In Den Haag zit een ontwerpbureau dat de fraaie naam Mitsgaders draagt en dat de term Te Gader gebruikt voor speciale projecten. Zo houden we het Nederlands levend.