Bij het doorbladeren van de gebonden uitgave van het weekblad De Groene Amsterdammer uit 1934 valt op hoe onwennig men toen schreef over nazi-Duitsland. Hitler was net een jaar aan de macht en het leek wel alsof de redactie nog niet goed wist hoe om te gaan met deze boze buurman. Serieuze beschouwingen, vooral over de economie van het nieuwe Duitsland worden afgewisseld met flauwe grappen over de Hitlergroet en het opsteken van de rechter arm. Het blad ‘Integraal leven, tijdschrift voor Arische Kultuur’ wordt belachelijk gemaakt (“natuurlijk is het orgaan anti-semitisch”), in tekeningen wordt de anti-Duitse stemming duidelijk naar voren gebracht, de niet mis te verstane paginagrote tekeningen van L.J. Jordaan, maak ook door karikaturen op te nemen die elders verboden waren. De opname van het Saargebied en de Duitse herbewapening doen wenkbrauwen fronzen, maar er wordt niet groots alarm geslagen.
Toch klinken in enkele beschouwingen wel waarschuwende woorden, vaak nog verpakt in lange doorwrochte artikelen met veel mitsen en maren. Als inflatie dreigt en besprekingen met Engeland en Frankrijk op een ontwapeningsconferentie op niets uitlopen, schrijft M. Kann:

”Dit is den hoogen heeren allerminst onaangenaam omdat zij zodoende de gelegenheid hebben een zondebok aan te wijzen voor het geval er ernstige moeilijkheden oprijzen. Want dan hebben de Joden het weer gedaan. (…) Het valt natuurlijk te bezien of het Duitsche volk op zoo primitieve instincten zal reageren. Maar men doet in ieder geval het verstandigst op het ergste voorbereid te zijn.”

De lezers van De Groene konden weten dat men met Joden die zich verzetten tegen het naziregime niet zachtzinnig omging. “De ontreddering der Joden in Duitsland heeft de wereld met ontzetting en ontroering vervuld”, schrijft Prof. Dr. D. Cohen na de ongeregeldheden die ontstonden na de Rijksdagbrand. Schrijver en recensent Nico Rost beschrijft wat er is gebeurd met schrijver Lion Feuchtwanger na het publiceren van felle antinazi geschriften:

“S.A drong zijn huis binnen, vernielde zijn meubels, stal zijn auto en boeken, verbrandde het manuscript van zijn nieuwe roman en legde beslag op zijn kapitaal – ongeveer een half miljoen mark – . Maar dit alles was zijn vervolgers nog niet genoeg. S.A vernielden ook zijn bloemperken, doodde zijn schildpadden en twee katten.”
(Boekbespreking ‘Geschwister Oppenheim’ 10 febr. 1934).

Feuchtwanger was inmiddels naar Frankrijk gevlucht en zou later naar de VS reizen.

Ook het tragische lot van publicist en Nobelprijswinnaar Carl von Ossietzky wordt door Nico Rost heel realistisch beschreven. Het verbaast me dat deze gegevens toen niet tot veel meer protest hebben geleid. Maar er was nog geen Amnesty International, geen mensenrechtenbeweging.

“In het concentratiekamp van Papenburg-Esterwege –dus nauwelijks een half uur van de Groningse grens verwijderd – moet Carl von Ossietzky, hoofdredacteur van Die Weltbühne, een publicist van wereldvermaardheid, per dag acht en twintig meter aarde uitgraven, negentig centimeter breed en tachtig centimeter diep.
Ossietzky werd in de nacht van den Rijksdagbrand gevangen genomen en is in het concentratiekamp Sonnenburg meerdere malen hevig mishandeld. Bijna vijftien maanden wordt hij nu door Duitsche gevangenissen gesleurd zonder dat een aanklacht tegen hem werd ingediend, een daad van willekeur als tegen duizenden nameloze lotgenoten.
Carl von Ossietzky is in deze vijftien maanden oud geworden en ooggetuigen weten mee te delen dat hij lichamelijk gebroken is. Dit zware werken in de moerassige bodem betekent voor deze publicist onvermijdelijk een langzame terechtstelling. Weet men dat Carl von Ossietzky geen eten krijgt als hij er niet in slaagt per dag zijn pensum te verrichten?”

In 1938 overleed Von Ossietzky aan uitputting en tbc. We hebben het dus geweten, of, op z’n minst: we hadden het kunnen weten.

Zie ook:
De Groene Amsterdammer 1934 moderne advertenties http://wp.me/p1MauM-1P2 
De Groene Amsterdammer 1934 – Plymouth advertentie http://wp.me/p1MauM-1OK