Een tien met een griffel! Een mooi compliment. Zeker. Een prima beoordeling. Alleen, wat is ook alweer een griffel? Dat weten mijn eenentwintigste-eeuwse cursisten niet meer. Misschien kennen ze de gouden en zilveren griffels nog wel, de prijzen voor de beste jeugdboeken. Maar zij hebben nooit met een griffel op een lei geschreven.

Ik deed dat nog wel op de lagere school, beginjaren vijftig. De griffel was een grijze stift, waarmee je op de zwarte lei kon schrijven. Een simpel proces. In de la van je tafel bewaarde je ook een natte spons om de lei weer schoon te maken.Er heerste papierschaarste. Oefenen deden we op de lei, voordat je in een echt schriftje mocht schrijven met inkt en een kroontjespen. We moesten elk stukje van het nieuwe schriftje benutten om te leren schrijven, ook de randen en de lege onderkant.

In Woutertje Pieterse heeft Multatuli het over ‘griften’ in plaats van griffels. In het hoofdstuk ‘Jonge speculanten’ gaat het over de benarde financiële situatie van de kleine Wouter die geen zakgeld krijgt. Hij steekt zich in de schulden ‘Ook deze had hem vier griften voorgeschoten, welke hy noodig had om z’n hof te maken by lange CECIEL die niet van hem weten wou omdat-i ’n insteekpakje droeg. Maar de griften had ze aangenomen, en overgedaan aan GUS voor ’n zoen. De bittere verweten der Hallemannetjes — die zoo byzonder fatsoenlyk waren — maakten WOUTER wanhopig.

Grift of griffel, beide termen zijn afkomstig uit het Grieks grafeion was de term voor de schrijfstift die de oude Grieken al gebruikten.

De griffels zijn verdwenen, maar de tien met de griffel is gelukkig gebleven.