De plaspauze van Zarah

Door mij ingekort en enigszins bewerkt artikel van Henk van Gelder dat verscheen op de Achterpagina van NRC-Handelsblad van 22 februari 1992 onder de titel: ‘Ademloos van bewondering voor Zarah Leander. Herinneringen van UFA-perschef Dick Schiferli aan het bezoek van een filmdiva’.

‘Het zag zwart van de mensen toen Zarah Leander in het najaar van 1938 in Amsterdam arriveerde – op het Centraal Station natuurlijk want sterren kwamen in die dagen nog per trein. De politie moest voor afzettingen zorgen anders waren de filmdiva en haar ontvangstcomité platgedrukt in het gewoel. Men herkende haar onmiddellijk aan de geloken blik achter haar voile, aan de élégance van haar tred en vooral aan het koperrode haar, hoewel dat bescheiden verscholen was onder de chic van heur hoedje. Zo had men haar al ontelbare keren gezien in de films uit de UFA-studio in Berlijn, dezelfde films die dezer dagen tijdens een retrospectief in het Nederlands Filmmuseum een aanzienlijk een aandachtig publiek trekken.

De twee heren die haar van de trein kwamen halen waren de publiciteitschef en de directeur van het Nederlandse UFA-kantoor. Alfred Wolff. De eerste heet Dick Schiferli. Hij is nu ‘op een haar na tachtig’ maar herinnert zich het bezoek van Zarah Leander nog alsof het gisteren was. Het behoorde tot de hoogtepunten van zijn carrière hoewel hij het na de oorlog tot directeur van een eigen reclamebureau bracht (en te boek staat als uitvinder van het woord frisdrank).

In het filmmuseum beziet men die oude films nu wellicht als curiosa uit het Derde Rijk, beaamt hij, als voortbrengselen van een perfide regime. Maar men gaat er dan gemakshalve aan voorbij dat ze in de jaren dertig ook in Nederland buitengewoon populair waren.


Schiferli kreeg destijds veel persmateriaal uit Duitsland waarmee hij de Nederlandse kranten benaderde maar ‘ik heb zelf ook wel eens interviews met coryfeeën als Heinz Rühmann bij elkaar gefantaseerd’ vertelt hij. De recensenten van de landelijke kranten schreven vaak misprijzend over de Duitse films. ‘Filmisch stelde het in de meeste gevallen inderdaad weinig voor, het was vaak ramsj-werk. Vergeet niet dat de beste Duitse filmers gaandeweg uit Duitsland wegvluchtten.’

De bazen in Berlijn stelden zich in hun contacten met Nederland flexibel op, aldus Schiferli. ‘We knipten wel eens wat hakenkruizen weg als die te overdadig aanwezig waren, daar maakte men in Duitsland geen moeilijkheden over. Slechts een enkele keer werd een film geweigerd, zo werd de in 1933 vervaardigde film ‘Hitlerjunge Quex’ niet in roulatie gebracht, Pas in 1941 ging de film in het Rembrandt theater in Amsterdam in première. 

Met de ontvangt van Zarah Leander in 1938 ging alles goed. Bijkans lyrisch werd haar verschijning in de Nederlandse kranten beschreven. ‘Zarah Leander is voornaam en zij is werkelijk een schoonheid’ berichtte een verslaggever van het Algemeen Handelsblad die haar kamer in het Amstel Hotel mocht betreden. ‘Er is niets teer, niets weemoedigs in het volle en gave gelaat, dat zeer kloek gelijnd is en wel een juiste weerspiegeling moet zijn van een evenwichtig karakter. Het onderscheidend oog, geboeid door de klassieke lijnen van dit gezicht, ziet dat de doordringende expressie daarvan versterkt wordt door grote sierlijk gebogen wimpers, ziet dat de oogleden donker zijn aangezet, hetgeen in harmonie is met het roodbruine haar dat van voorhoofd langs slapen in brede krullen om haar hoofd gegolfd ligt’ – en zo ettelijke alinea’s verder.

Schiferli begeleidde de actrice naar de AVRO-studio in Hilversum waar ze werd ontvangen door AVRO-directeur Willen Vogt die in zijn memoires over haar schrijft: ‘een donkere, indrukwekkende vrouw, voor mij omringd door een gevoel van melancholie en noodlot’.

Ze gingen wat drinken in café Hamdorff in Laren, maar Zarah wilde alleen mee als ze achter een palm of een gordijn konden zitten, ze wilde niet door iedereen herkend worden. Daar dronk de diva het ene glas na het andere en op een zeker moment vroeg ze de barpianist of hij ‘Ich steh’ im Regen’ wilde spelen. Ze begon te zingen, iedereen keek naar haar en ze kreeg natuurlijk een donderend applaus.
Tijdens de terugreis naar Amsterdam moest Schiferli de auto langs de weg stilzetten om zijn passagier de gelegenheid te geven om even achter een struik te hurken. Die plaspauze van Zarah, dat beeld staat hem ruim vijftig jaar na dato nog ongemeen helder voor ogen.

PS. In een artikel in het Parool over dit bezoek van Zarah staat als fotograaf vermeld Sem Presser. En Hamdorff in Laren wordt vermeld als ‘casino’ waar niet alleen een barpianist de zangeres begeleidde maar een heel showorkest.

Geplaatst in film, geschiedenis, Zarah | Tags: , , , , , | Een reactie plaatsen

Aan de overkant

Tegenover ons

Er stonden maar vier huizen in het laantje. Grote huizen met ruime tuinen. Aan de ene kant een stukje bos, aan de andere kant het vliegveld dat er verlaten bij lag. Het vliegtuig van prins Bernhard stond er, zei men, en een paar militaire toestellen. De Amerikanen met hun lawaaiige straaljagers zouden pas later komen. Verderop lag de oude startbaan die in de oorlog zwaar beschadigd was, drie grote kraters zaten er in het wegdek; je kon er langsfietsen en zo de korte weg naar het dorp nemen.

Recht tegenover ons witte huis had ook een villa gestaan. Maar ergens in de eerste dagen van de oorlog bij het bombardement op het vliegveld was het huis getroffen en in brand gevlogen. Nu was er niets meer van over. Alles wat bruikbaar was was meegenomen, de resten opgeruimd en schoongeveegd. Er waren alleen nog wat fundamenten over waaraan je kon zien hoe de plattegrond van het huis er ooit had uitgezien.

Wij mochten er niet komen maar het was een ideale plek om je te verstoppen. Aan de achterkant stond nog een schuurtje overeind, een stenen onderkant, verder van hout dat hier en daar uit elkaar viel. De deur stond op een kier en natuurlijk wilde ik binnen kijken. ‘Niet doen’, zei Hilde, ‘dat mag vast niet’. Nee we mochten niets van haar moeder, mijn tante Bé. Je kleren konden vies worden, je knieën konden kapot gaan, de littekens zijn nog altijd te zien. 

Ik was beslist geen durfal, maar ik was wel nieuwsgierig. Dus ging ik kijken in dat schuurtje achter het gebombardeerde huis. Het rook er muf, het was donker. Ik duwde de deur verder open om beter te kunnen rondkijken. Het duurde even voor mijn ogen aan de duisternis gewend raakten. Er stond wat tuingereedschap langs de wand, er was een een werkbank. Tegen de muur een fiets zonder banden en kisten met lege flessen.  Onder de werkbank zag ik iets dat ik niet direct kon thuisbrengen. Ik pakte het op, het was een aktetas onder het stof die ik mee naar buiten nam. Hilde was nergens meer te zien, zeker al naar huis gegaan. Ik klopte het stof van de tas, het bruine leer was gebarsten, er zat een koperen sluiting op die makkelijk open ging. In de tas zaten allemaal papieren, officiële papieren zo te zien, doorslagen met stempels er op, in zwart en rood, met bovenaan een klein  hakenkruis. 

Ik kon nog maar nauwelijks lezen, en wist niet wat ik in mijn handen had. Gauw stopte ik alles weer terug en  duwde de tas weer terug het schuurtje in. 

‘Hebben jullie fijn gespeeld’, vroeg tante Bé. We knikten en dronken thee en knabbelden op een koekje, een café noir meen ik.

Geplaatst in Feiten en meningen | Tags: , , , , | 1 reactie

Duitse dromen

Er zijn dus nog steeds in Duitsland mensen die iedere ochtend wakker worden en verlekkerd kijken naar de kaart uit 1871 die boven hun bed hangt, Duitsland was toen stukken groter. Ze kunnen nog steeds niet accepteren dat het Duitse Rijk werkelijk voorbij is, ze geloven in allerlei complottheorieën die beweren dat de oude grenzen formeel nooit zijn opgegeven. Dat zijn dictaten van de geallieerden geweest die de Bondsrepubliek teruggebracht hebben tot zijn huidige omvang. De Reichsbürger erkennen de huidige republiek niet en streven – eventueel met geweld – naar het herstel van oude tijden met de oude grenzen. 

Ze hadden ook al een leider voor hun nieuwe rijk op het oog, de 71-jarige Heinrich VIII von Reuss, een telg uit een oud vorstengeslacht dat eeuwenlang regeerde over een van de piepkleine mini-vorstendommen in Thüringen. Journalisten raakten in de war, in sommige berichten wordt hij Heinrich VIII en soms Heinrich XIII genoemd, maar kenners weten het zeker: het gaat om Heinrich XIII. 

Heinrich XIII Prins von Reuss

Het federale Duitse keizerrijk kende na 1871 vier koninkrijken, vijf hertogdommen, zes groothertogdommen en zeven vorstendommen. In Thüringen was de versnippering het ergst, om de paar kilometer was je er weer in een ander land. 
Er waren daar twee vorstendommen van de familie von Reuss: Reuss oudere linie en Reuss jongere linie, allemaal terug te voeren op familievetes in oude tijden. De familie von Reuss had een merkwaardige gewoonte die tot de dag van vandaag voortduurt: alle jongens krijgen de naam Heinrich met een getal erachter om ze uit elkaar te houden. Bij elke eeuwwisseling begint men opnieuw te tellen.

De keurige heer die deze week in Frankfurt werd gearresteerd en die door zijn rechts-radicale aanhangers werd beschouwd als het toekomstige staatshoofd van het hernieuwde Duitse Rijk, is een telg uit een van de zijlinies van de familie.

Het versnipperde Thüringen

De chef van het Huis Reuss, Heinrich XIV, had al veel eerder afstand genomen van zijn achterneef die hij een ‘verwarde man’ noemde. Heinrich XIII was projectontwikkelaar in Frankfurt am Main en beschikt ook over een jachtslot in Bad Lobenstein in Thüringen maar zit voorlopig vast op verdenking van het beraden van een staatsgreep met geweld. 

Geplaatst in Duitsland, geschiedenis, grenzen | Tags: , , , , , | Een reactie plaatsen

Overdrijven

De man die vorig jaar met zijn SUV inreed op een groep mensen tijdens een kerstmarkt in de Amerikaanse staat Wisconsin verdiende natuurlijk straf. Er kwamen zes mensen om het leven, onder wie een jongen van acht, er waren tientallen gewonden, ook veel kinderen. En dat allemaal omdat hij ruzie had met zijn vriendin.

Wisconsin

Hij werd door de rechter veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf, zonder recht op gratie. De rechter deed daar nog een schepje bovenop: een extra straf van 1067 jaar.

Wanneer hij die extra straf moet uitzitten staat er niet bij, waarschijnlijk denkt de rechter aan het hiernamaals.

In de VS is alles groter dan bij ons, ook een levenslange gevangenisstraf.

Geplaatst in Feiten en meningen | Tags: , , | Een reactie plaatsen

Zus van prins Hendrik werd twee jaar opgesloten

Elisabeth van Mecklenburg-Schwerin (1869-1955), de oudere zuster van prins Hendrik, de echtgenoot van koningin Wilhelmina, was tegen haar zin gehuwd met Frederik August, groothertog van Oldenburg.

Het huwelijk was ronduit slecht te noemen, Frederik August hield er vriendinnen op na en behandelde zijn echtgenote ronduit schandalig. Maar dat moesten vrouwen in hoge posities in die tijd maar accepteren.

Toen Elisabeth een relatie begon met Jan Schütte, een adviseur van haar man die ook haar kinderen lesgaf, was de wereld te klein. Zij mocht als ontaarde moeder haar kinderen niet meer zien en werd door de familie van haar man geestelijk instabiel verklaard en weggestopt in een inrichting.

Het was haar schoonzus koningin Wilhelmina die probeerde iets aan de situatie te doen, ze verzocht Wilhelm Ii om in te grijpen in Oldenburg. Van een formele scheiding wilde de groothertog van Oldenburg niets weten, wel werden er afspraken gemaakt over een scheiding van tafel en bed. Elisabeth ging bij haar moeder wonen in het jachtslot van de familie van Mecklenburg, ze mocht haar kinderen af en toe weer zien. Elisabeth was een van de ere-gasten tijdens het huwelijk van haar nichtje prinses Juliana en prins Bernhard in 1937.

Dat blijkt uit haar portret dat is opgenomen in het boek ‘Prinsessentranen’ van Willem Kalb, dat deze week verscheen bij bravenewbooks.nl. Het boek bevat vijftien portretten van tragische prinsessen uit de periode 1815-1918 die doorhun ouders op jonge leeftijd werden uitgehuwelijkt.

Te bestellen via https://www.bravenewbooks.nl/books/310834

Geplaatst in Duitsland, Feiten en meningen, royalty | Tags: , | Een reactie plaatsen

Gevalletje

Het was een programma over de zorg. Een ervaren zorgverlener instrueerde een jonge stagiaire: ‘Let er op, als je hem op de wc zet, moet zijn gevalletje onder de rand. Anders plast hij zijn broek nat en kan je weer alles schoonmaken.’ 

Meneer hoorde het gelukkig niet, zijn blik stond op oneindig, zijn gedachten waren ver weg. 

Zelf noemde hij zijn jongeheer vroeger zijn genotsknots, zijn toverstaf, zijn mannenzwaard. 17 cm – hij had het twee keer nagemeten met de gele centimeter uit zijn moeders naaidoos. 17 cm trots. 

Heel soms had hij nog een ochtenderectie maar dat was slechts een slap aftreksel van zijn vroegere totempaal, met een stijfheid die zelfs pijn deed.  

Wat er restte was een ‘gevalletje’. Maar hij hoorde het niet. Hij dacht aan treinreis door een lang tunnel. Eindeloos lang.

Geplaatst in Feiten en meningen | Een reactie plaatsen

Koninklijk door de knieën

Deze regel geldt alleen voor dames: bij de begroeting van een hoger geplaats koninklijk persoon maken ze een diepe kniebuiging, oftewel een révérence, in gewoon Nederlands: een kniksje.  Heren kunnen nadat ze hun hoed hebben afgenomen volstaan met een gewone buiging, diep of slechts een knikje met het hoofd. 
Amy Groskamp-ten Have schreef er over in haar beroemde etiquetteboek uit 1939:  “H.M. komt niet binnen voor alle gasten aanwezig zijn. Bij binnenkomst van H.M. en wanneer men aangesproken wordt door H.M. maakt men een diepe buiging. Ook bij het vertrek van H.M., dat altijd het eerst plaats heeft wordt de révérence gemaakt. Zoolang H.M. in kamer of zaal is, waar men zich bevindt laat men zich niet voorstellen aan anderen.” 

Koningin Juliana schafte de reverence af, ze wilde graag gewoon doen en ook dat haar onderdanen gewoon tegen haar deden. In Nederland worden nog maar weinig kniksjes gemaakt, koningin Maxima deed het in 2006 in Thailand toen ze koningin Bhumibol en koningin Sirikit begroette en in Japan bij de officiële begroeting van de keizer en keizerin. 

Vreemd genoeg doen ze het in Denemarken nog wel, kroonprinses Mary maakte, op hoge hakken, voor koningin Maxima een diepe kniebuiging, omdat die nu eenmaal hoger in rang was dan zij. Probeer het maar eens, dat vergt oefening. Voor koningin Margerethe worden nog regelmatig reverences gemaakt en de oude koningin ziet het glimlachend aan. 

In Engeland zijn ze er nog steeds dol op. De pas afgetreden eerste minister Liz Truss maakte een bescheiden kniksje voor zowel de oude koningin Elisabeth als voor de nieuwe koning Charles. De nichtjes van koning Charles moeten een reverence maken voor Camilla als ze in het bijzijn is voor haar echtgenoot, maar als ze ergens alleen is hoeft dat weer niet want zij is, in tegenstelling tot Beatrice, hertogin van York, dochter van prins Edward, niet van ‘royal blood’, zij is slechts aangetrouwd. Maar toen Camilla hertogin van Cornwall was – ze vermeed de titel Prinses van Wales, dat was immers de titel van prinses Diana – moest zij door de knieën als ze haar schoonmoeder, koningin Elisabeth, formeel begroette. 

Kniebuigingen schijnen goed te zijn om fit te blijven maar doe dat vooral in de sportschool onder verantwoorde begeleiding of ‘s morgens in de slaapkamer. Dat kniksje moeten we maar snel laten verdwijnen, bijvoorbeeld achter de rododendrons van paleis Soestdijk.
(Wim Sonneveld als de Stalmeester, tekst Michel van der Plas: ‘En d’r wordt wat aangedragen. Kijk, en dan gaat het erom dat je Hare Majesteit discreet ontlast, niet waar? Van zo’n reuzenkoek uit de een of andere achterhoek van dit land. Dat is dan aanpakken en even tussen je tanden sissen: “Kniksje maken, achteruit de trap af en wegwezen”

Geplaatst in royalty | Tags: , , , , | Een reactie plaatsen

In de krochten

Zeker in dit weekend van het Amsterdam Dance Event ADE bruist de stad. Rond negen uur ’s avonds maken duizenden jongeren zich klaar om uit te gaan, om zich uit te leven in een van de vele clubs waar gefeest wordt. En daar hoort tegenwoordig een pilletje bij om het vol te kunnen houden. Heel gewoon.

Toen ik nog ging feesten, lang geleden alweer, gebeurde dat ook. Niet massaal, niet zo openlijk. Daar haalde ik mijn schouders over op, moesten zij weten. Ik deed er niet aan mee, veel te bang voor het onbekende. Ik dronk jonge jenever zonder ijs, met mate, om me prettig te voelen, dat was genoeg.

Terwijl de duizenden feestgangers extatisch bewegen op de keiharde muziek, bevinden zich in de krochten van de maatschappij mensen die hun drugs invoeren, bezorgen, verhandelen. Illegale handeltjes, duister zaakjes, snelle scooters, stapels bankbiljetten, onduidelijke figuren die het vuile werk doen.

Over zulke onduidelijke figuren gaat de nieuwe film van de Waalse gebroeders Dardenne ‘Tori et Lokita’. Een harde film die de uitbuiting en het uitzichtloze leven toont van de meest kwetsbaren uit die onderwereld, kinderen zonder rechten die trachten te overleven en worden misbruikt.

Het is geen feest deze film, maar een harde, ongenadige blik op de rauwe werkelijkheid die keihard aankomt, net zo hard als de muziek op de ADE- feesten in de stad.

Geplaatst in film | Tags: , | Een reactie plaatsen

Prins Sasja

De geschiedenis van het Huis van Oranje-Nassau, zo dacht ik, die ken ik wel. Maar van Prins Sasja had ik nog nooit gehoord . Die naam werd vermeld in een biografie van koning Willem III die ik aan het lezen ben. Deze Sasja, voluit Willem Alexander Frederik Constantijn Nicolaas Michiel werd geboren op paleis Soestdijk in augustus 1818. Hij was de tweede zoon van het jonge echtpaar Willen Frederik George Lodewijk, de latere koning Willem II en zijn Russische echtgenote Anna Paulowna.

In Amsterdam herinneren de Willemsparklaan bij het Vondelpark en de Willemsstraat in de Jordaan ons aan koning Willem III, de oudere broer van Sacha. De prins Hendrikkade is vernoemd naar zijn jongere broer prins Hendrik die de bijnaam ‘de zeevaarder’ kreeg omdat hij lange tijd in dienst was van de marine. Deze prins bezocht als eerste Oranje Nederlands-Indië, zijn borstbeeld staat aan het IJ in Amsterdam. Maar er is in de hoofdstad geen straat of laan te vinden die naar Sasja is vernoemd. Het Alexanderplein en de Alexanderkade in Amsterdam-Oost zijn vernoemd nar de jongste zoon van koning Willem III die ook Alexander heette en slechts 33 jaar oud werd, een neefje van Sasja.

Willem Alexander Frederik Constantijn Nicolaas Michiel, Prins der Nederlanden 1818-1836

Er valt ook weinig heldhaftigs te vertellen over deze Sasja. Hij kreeg al als jongen een militaire rang, studeerde wat maar had meer belangstelling voor de jacht. Hij organiseerde op Het Loo als eerste de valkenjacht. Als achttienjarige overkwam hem een ongeluk waar hij zijn hele leven last van zou blijven houden. Op de terugweg van Leiden naar Den Haag konden hij en zijn broer Wllem niet verder met de koets vanwege een hevige storm. Ze stapten uit en baanden zich een weg door het Haagse Bos. Een tak van een grote eik kwam op Sacha terecht, hij kon met veel moeite bevrijd worden en was enige tijd bewusteloos. Het duurde lang voordat hij weer op de been was en op jacht kon. 

Zijn ouders zochten toen hij twintig jaar was naar een geschikte huwelijkskandidaat. Hij werd op reis gestuurd naar Sint-Petersburg en naar Engeland. Daar maakte hij kennis met de jonge koningin Victoria, maar die zag niets in die Hollandse prins ‘Hij is erg gewoontjes met zijn spillebenen’. Een mogelijke verbintenis met Isabella II van Spanje kon niet tot stand komen omdat zij katholiek was. Zelf had Sacha weinig oog voor de dames die in aanmerking zouden kunnen komen voor een huwelijk met een prins van Oranje. Zijn schoonzus, Sophie van Württemberg, schreef: ‘Hij weet nog niet wat een vrouw is’.

Borstbeeld van Prins Hendrik de Zeevaarder aan de Prins Hendrikkade aan het IJ in Amsterdam
Willem II en zijn echtgenot Anna Paulowna en hyn drie kinderen: Willem, Alexander (‘Sasja’), Hendrik en Sophie

De meeste tijd bracht hij door bij de cavalerie, hij werd benoemd tot luitenant-generaal en inspecteur. 

Zijn gezondheid bleef klachten opleveren. Sophie schreef over hem aan haar vriendin lady Malet: ‘Hij loopt als een oude man, heeft voortdurend koorts en heeft opgezette klieren’. Om aan te sterken vertrok Alexander in november 1847 naar Madeira. Maar het milde zeeklimaat bracht geen verbetering. Sasja overleed aldaar op 20 februari 1848 nog geen dertig jaar oud.

Geplaatst in geschiedenis, royalty | Tags: , , , , , | 1 reactie

Oost- en Westfalen

Deze week reed ik een hele ochtend rond in het midden van Duitsland, op de grens van de deelstaten Noordrijn-Westfalen, Nedersaksen en Hessen over de ‘Ostwestfalenstrasse’. Die weg ligt inderdaad in het oosten van Westfalen, een prachtige tweebaansweg met steeds een extra rijbaan om langzaam verkeer te kunnen inhalen. Ik besefte opeens weer hoe groot Duitsland is, ik kon daar twee uur doorrijden zonder een grote plaats tegen te komen.

De naam van de weg bleef in mijn hoofd doorklinken ‘oostwetfalenstraat’, vreemd die botsing van oost en west. Zou het denkbaar zijn dat er in de Haarlemmermeer een weg de ‘Zuidnoordhollandstraat’ zou heten of in zou er in de Kempen een ‘Zuidnoordbrabantstraat’ bestaan? 

Terwijl ik daar rondreed, op weg naar Detmold kwam er ook een andere vraag in me op: bestaan er naast Westfalen ook een Oostfalen? Westfalen was een Pruisische provincie waarvan de grenzen nog weleens verschoven het was altijd onduidelijk wat er nu wel of niet toe behoorde. In de tijd van Napoleon was het een koninkrijk waarvan Jerôme de broer van de keizer korte tijd koning was.

Ja, ook Oostfalen heeft wel degelijk bestaan, in de tijd van Karel de Grote werd door de Christenen strijd geleverd met de heidense Saksen die woonden in Oostfalen, het gebied tussen de Elbe en de Wezer.

Maar de antwoorden van Wikipedia riepen ook weer nieuwe vragen op. Het gebeid waar ik doorheen reed heette toen ‘Engern’. Nog nooit van gehoord. De vroegmiddeleeuwse geschiedenis van Duitsland ken ik eigenlijk niet. Maar het gedenkteken van Hermann waar ik van de week was, verwijst ook naar die oude geschiedenis van verschillende volken die tegen elkaar en tegen de romeinen vochten. Een van die stammen waren de Engern of Angrivarii die lange tijd de dienst uitmaakten in dit midden van Duitsland dat toen nog lang niet één land was.

Geplaatst in Feiten en meningen | Tags: , , | Een reactie plaatsen