Afgelopen dinsdag was het dan eindelijk zover. Ik had de tijd en de moed om de stukken in te zien over mijn vader, mijn moeder en mijn grootvader bij het Nationaal Archief in Den Haag.
Dat gaat zomaar niet want hun stukken bevinden zich in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, een afdeling van het NA dat papieren bevat van 300.000 Nederlanders die lid waren van de NSB of aanverwante organisaties. En die stukken zijn (nog) niet openbaar. Eerst moest ik een verzoek indienen, aantonen dat het hier gaat om mensen die zijn overleden, daarna moest ik me digitaal registreren en vervolgens een afspraak maken.

Bij de balie moet je je dan legitimeren, er wordt een pasfoto gemaakt, je krijgt een pasje en een beveiligingsman controleert wat je bij je hebt, want je mag een heleboel niet. Je mag geen pen meenemen, geen telefoon, je mag alleen met potlood aantekeningen maken, niets kopiëren of fotograferen en je mag de inhoud van de stukken niet openbaar maken.

Uiteindelijk kreeg ik een flinke doos mee en moest daarmee aan een bepaalde tafel zitten waar toezicht was, twee ambtenaren hielden nauwkeurig in de gaten wat ik allemaal deed. Ik wilde ergens aan de zijkant gaan zitten waar het lekker rustig was maar dat mocht dus niet.

In de doos negen mappen met papieren. Heel veel oud papier van slechte kwaliteit, soms nog met de hand beschreven, vaak ook met typmachines, met typfouten die ik alweer vergeten was. Veel doorslagen ook, op dun papier, nauwelijks leesbaar. Veel ambtelijke briefjes van de ene instantie naar de andere: hierbij de stukken, of: waar blijven de stukken. Een keer met de wat hatelijke opmerking: ‘Wanneer U prijs stel op toezending per ommegaande, dient U niet eerst een week te wachten met het posten van het verzoek’.(Ik weet niet of ik deze feiten hier wel mag op schrijven)

In de stukken trof ik geen echte verrassingen aan. Ik ken in grote lijnen de geschiedenis van mijn ouders en mijn grootvader. Wel werden veel details ingevuld. Ik wist bijvoorbeeld niet dat er zoveel werd gesteggeld  over geld. Mijn vader was al in maart 1945 overleden en kon dus niet meer veroordeeld worden voor het feit dat hij had gevochten aan Duitse kant. De stukken in zijn map gaan dan ook vooral over geld: wat stond er nog op zijn spaarbankboekje en wie had daar recht op? Het was klein bedrag: f 57,34 maar daar is jarenlang over gecorrespondeerd. Jammer genoeg kon ik niet achterhalen wat er met dat bedrag uiteindelijk is gebeurd.

Mijn moeder is na veertien maanden door een Tribunaal voorwaardelijk vrijgesproken. Ze was alleen lid geweest van de NSB, verder kon haar niets verweten worden. Ze kreeg een boete van 100 gulden en het actieve en passieve stemrecht werd haar voor tien jaar ontnomen (ze is nooit meer gaan stemmen). Ze moest beloven zich als een goede Nederlander te gedragen. Haar radio kreeg ze niet terug, die had ze als NSB-vrouw mogen houden toen anderen hun radio moesten inleveren, nu, in 1946 was het tijd om die terug te vorderen. Mijn moeder had grote moeite om die f 100,- te betalen, ze had immers niets meer. Twee keer vroeg ze uitstel, uiteindelijk is dat bedrag betaald (waarschijnlijk door de familie van mijn vader).

Het meest pijnlijk vond ik dat tussen al die ambtelijke papieren van allerlei instanties ook zeer persoonlijke papieren zaten, zoals een brief van mijn moeder aan haar zwager over de dood van mijn vader, een kort reisverslag van mijn vader over een reis naar Noord-Frankrijk gericht aan mijn moeder en het meest bijzondere, een schriftje met een harde rode kaft waarin mijn moeder beschreef hoe ze het had ervaren moeder te worden. Uitvoerig schreef ze over de geboorte van mijn broertje en zijn babyjaren en over mijn geboorde in april ’44 en de eerste maanden van mijn bestaan.
Waarom zitten zulke persoonlijke zaken tussen die papieren? Waarschijnlijk is tussen de spullen van mijn moeder in mei 1945 gezocht naar mogelijk bewijs van strafbare feiten en heeft men alles uit een doos of la gewoon meegenomen. Fotoalbums zijn wel teruggegeven, maar zo’n dagboekje had misschien bruikbare informatie kunnen opleveren.

Over een paar jaar worden al deze stukken openbaar, dan mag iedereen ze inzien. Wil ik dat wel? Ik ga proberen of ik deze persoonlijke stukken terug kan krijgen, of op zijn mist wil ik ze mogen kopiëren. Een aardige meneer bij het Nationaal Archief gaf me desgevraagd weinig kans.

Bij het verlaten van de ruimte werd ik zorgvuldig gecontroleerd. Had ik toch niet stiekem een papiertje of een dagboekje uit de doos verstopt tussen mijn aantekeningen?

Meer over mijn moeder:
Van Silezië naar Drenthe – een barre tocht maart 1945 http://wp.me/p1MauM-17M
Indisch verleden http://wp.me/p1MauM-kS
Mijn moeders mannen http://wp.me/p1MauM-13c  

Update oktober 2014: De Werkgroep Herkenning is al een tijd bezig om het beleid ten aanzien van het kopieerverbod ter discussie te stellen. Er zit enige beweging in, maar er is nog geen toezegging.